Założyciel młodszej szkoły historycznej, Gustav von Schmoller, wbrew częstym oskarżeniom wręcz o nihilizm teoriopoznawczy nie przeciwstawiał teorii faktom; w jego pracach Obecne są nie tylko fakty, lecz również analityczna ogólność. I też całą niemiecką socjologię gospodarki można rozpatrywać jako próbę zażegnania metodologicznego sporu między teorią a historią. Wirtschaftssoziologie, co najdobitniej ucieleśnia twórczość jej głównego reprezentanta Maxa Webera, miała służyć za pomost między dwoma stanowiskami, które starły się ze sobą w Methodenstreit, opierając się zarówno na historycznych badaniach, jak i analitycznej teorii. W latach 1890-1930 ten program badawczy przyciągnął wielu spośród najbardziej twórczych niemieckich uczonych z grona nauk społecznych, takich jak Karl Bücher, Joseph A. Schumpeter, Otto Hintze, Werner Sombart, Georg Simmel. Nawet jednak spośród tak wybitnego gremium się postać Webera. To on stworzył określenie Wirtschaftssoziologie, napisał nie tylko najbardziej znane i dyskutowane dzieło z tej dziedziny o roli etyki protestanckiej w powstaniu kapitalizmu oraz fundamentalny traktat Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej zawierający systematyczny wkład jego socjologii gospodarki, lecz również wiele prac na szczegółowe tematy z zakresu socjologii gospodarki czy socjologii ekonomicznej, takich jak handel średniowieczny, giełda, niemieccy robotnicy rolni, gospodarcza historia starożytności, etyka gospodarcza głównych światowych religii. Wspomniany wkład podstawowych kategorii teoretycznych Weberowskiej socjologii gospodarki przedstawiony jest w stylu niemalże urzędniczym - w postaci spisu następujących po sobie definicji. Nie powinna zatem dziwić reakcja niemieckich studentów, którzy słuchając pod koniec drugiej dekady ubiegłego wieku prezentującego je podczas wykładów Webera, ocenili je jako zbyt abstrakcyjne. Chcąc przyoblec suchy szkielet teoretycznego wywodu w ciało socjoekonomicznego konkretu, Weber przygotował cykl z historii gospodarczej, wygłoszony w latach 1919-1920. Wykłady te zostały przetłumaczone przez Franka H. Knighta na język angielski i ukazały się pt. General Economic History.
Wiele tematów, którymi zajmował się Weber, interesowało również innych niemieckich badaczy tego okresu; problem przyczyn powstania kapitalizmu podjął np. Werner Sombart. Powracającym tematem niemieckich nauk społecznych był stosunek państwa do gospodarki, zajmował się m.in. Otto Hintze w swoim studium polityki XVIII-wiecznych Prus. O ile Hintze opisywał rolę państwa w budowie narodowego rynku, to Joseph A. Schumpeter analizował budżet oraz przedsięwzięcia imperialistyczne prowadzone pod egidą państwa. W pracy Kapitalizm, socjalizm i demokracja podjął on natomiast, inspirowaną przez Marksa i Webera, próbę zarysowania sprzeczności nowoczesnego kapitalizmu. Szczególną uwagę Schumptera przyciągała funkcja przedsiębiorcy w gospodarce. Los kapitalizmu zależy od tego, na ile będzie on zdolny zapewniać nowe szanse zysku. W przeciwnym razie zamrze on i zostanie zastąpiony przez jakąś formę biurokracji i socjalizmu. Istotą kapitalizmu jest twórcza destrukcja – nieustannie zastępowanie starych firm nowymi.
Jednym z rezultatów wspomnianych wyżej sprzeczności była nieudana rewolucja w Niemczech, w związku z którą Karl Bücher opublikował w 1919 r. broszurę o nacjonalizacji fabryk. Bücher był także, dzięki swej analizie pozarynkowej wymiany i daru, jednym z twórców ekonomii nierynkowej.
Literatura:
Swedberg S., 1991, Major Traditions in Economics Sociology, „Annual Review of Sociology” Vol. 17, No. 1.