Wyłonili się z ciemności – dwaj mężczyźni. To byli na pewno Apasze: daszki kaszkietów zakrywały im oczy, czerwone chusty powiewały na wietrze, dopasowane kurtki, luźne spodnie wokół bioder, jeden z nich miał nóż sprężynowy
Ford Madox Ford – angielski poeta, prozaik o swoim spotkaniu z Apaszami [1] (Apaczami) na ulicach Paryża.
Belle epoque to okres względnego światowego pokoju, rozkwitu kultury, sztuki i życia towarzyskiego. Czas beztroskiej zabawy burżuazji oraz mieszczan, postępu technologicznego oraz budowania samoświadomości klasy robotniczej. Również rozwój dekadentyzmu i postaw nihilistycznych. Przełom XIX i XX wieku to okres, w którym przestępczość na ulicach Paryża rosła w zastraszającym tempie. Na nieostrożnych, bogatych mieszkańców miasta w mroku ulic czekali Les Apaches.
Kim byli Apasze
Apasze byli luźnymi grupami gangów operującymi głównie w dzielnicach Montmartre oraz Belleville na przełomie stuleci. Przesiadywali w tamtejszych lokalach dla klasy robotniczej, a następnie, gdy zapadł zmrok wychodzili na ulice polując na nieświadomych niczego bogatych mieszkańców miasta. Według paryskiej policji w 1907 roku z ruchem Apaszów utożsamiało się 70 tys. ludzi (inne statystyki podają od 30 do 80 tys.) siły porządkowe w tym czasie w mieście liczyły 8 tys. osób (sic!). Ich specjalnością stały się napady i kradzieże dokonywane na ulicach Paryża, w niewielkich, kilkuosobowych grupach.
Nie ustalono dokładnie, skąd wywodzi się nazwa ruchu. Najbardziej prawdopodobna teoria podaje, iż grupom przypisywano okrucieństwo charakterystyczne dla indiańskiego plemienia Apaczów (opisane w powieściach przygodowych przez m.in F. Coopera i T.M. Reida). Działalność grup zazwyczaj ograniczała się do obszaru rejonu (kilku – kilkunastu ulic) pilnie strzeżonego przed innymi Apaszami. W historii Paryża zdarzały się jednak sytuacje, gdy grupy łączyły siły i wspólnie walczyły z policją. Najbardziej znana bitwa odbyła się 14 sierpnia na placu Bastylii, gdzie doszło do starcia dużej grupy Apaczów z policją. Do innych spektakularnych działań należały atak na siły policyjne podczas manifestacji 1-ego maja 1906 roku, czy ostrzelanie furgonetki więziennej w centrum miasta 7 lipca 1907 roku. Jednak mimo kilku wspólnych akcji gangi walczyły między sobą. Najbardziej znany konflikt między grupami miał miejsce w 1902 roku. Na ulicach Belleville starły się gangi Josepha „Manda” Pleingneura o nazwie Otreaux oraz Francoisa „Leca” Dominiquea o nazwie Popincs. Powodem sporu była walka o względy młodej prostytutki Amelie Elie zwanej Casque d’Or. W walce oprócz noży użyto broni palnej. Przywódcy gangów zostali złapani i skazani na pracę w kolonii karnej w Gujanie Francuskiej. Manda otrzymał dożywocie (został zwolniony po kilku latach) a Leca 8 lat (zmarł podczas prac). Grupy Apaszów zakończyły działalność przed wybuchem I wojny światowej. Według dokumentów policyjnych w 1920 roku Apasze nie działali.
Kultura Apaszów
O ile przestępcza działalność Apaszów może odstraszać warto jednak poświęcić uwagę, aby przyjrzeć się legendzie, która wykształciła się wokół nich. Charakterystykę tej swoistej subkultury można zacząć od opisu stroju mężczyzn oraz kobiet. Apasze nosili dopasowane kurtki, kaszkiety, luźne spodnie, koszulę (często marynarską), modne, skórzane buty, czerwoną szarfę oraz chustę na szyi [2]. Nieodłącznym atrybutem był również niewielki nóż oraz charakterystyczny rewolwer zwany Apache revolver pełniący jednocześnie rolę kastetu, noża i pistoletu. Przeznaczony do walki na bliską odległość, nie posiadał lufy. Kobiety zwane lamfe nosiły jaskrawe, krzykliwe bluzki, kontrastujące z sukienkami oraz czarne, jedwabne wstążki wokół szyi. Nie zakrywały włosów, co w tym czasie stanowiło wyraz buntu i odrzucenia panujących norm.
Nie tylko strój wyróżniał Apaszów. Opracowali własny system walki wręcz. Początki XX wieku to okres popularności boksu, jiu jitsu i savate. Na ich podstawie Apasze opracowali kilka charakterystycznych dla siebie technik ulicznych. Najbardziej skuteczny był cios w splot słoneczny, dobrze zadany obezwładniał ofiarę na kilka sekund pozwalając na skuteczne zabranie portfela, czy zegarka. Inną, skuteczną techniką był tzw. cios czapką, gdy napastnik symulując powitanie przez zdjęcie nakrycia głowy uderzał przeciwnika w twarz. Kolejnym sposobem było duszenie zwane „chwytem ojca Franciszka” – jeden z Apaszy podbiegał od tyłu do ofiary, zarzucał jej szal na szyję, wciągał ją na plecy i dusił. W tym czasie podbiegał drugi złodziej i zabierał kosztowności. Oprócz technik ręcznych, Apasze wykorzystywali wiele różnych rodzajów broni od kastetów po noże i obuchy.
Nocne życie w paryskich klubach, duże ilości alkoholu, niosły ze sobą również chęć zabawy. Interesującym elementem kultury Apaszy był charakterystyczny taniec powstały na bazie kankana. Oparty o męską dominację, z pozoru brutalny i wulgarny. Tancerzom często przytrafiały się kontuzje.
https://www.youtube.com/watch?v=-rX_SHIZaRI&feature=youtu.be
Apasze i odniesienia w kulturze masowej
Odniesienia do kultury Apaszów pojawiają się w wielu wytworach kultury masowej. Utwory muzyczne, w których pojawia się wątek francuskich gangsterów napisali m.in. Artistide Bruant, Jean Sinoel, zespoły Berurier Noir, czy Red Cardell. Wątek Apaszów pojawia się również w teatrze oraz kinie. Sztukę pt. „Les Apaches” napisała Macha Makeieff. Najsłynniejsze filmy, w których pojawia się wątek Apaszów to m.in. „Shadows of Paris” (w roli głównej Pola Negri), „Casque d’Or” (oparty o historię Amelie Elie) czy „Les Vampires”. Artistide Marino Gianella napisał powieść pt. „Gli apache parigini” w której pojawia się wątek Apaszy. Taniec opracowany w paryskich klubach po dzień dzisiejszy wykonywany jest na różnych konkursach tanecznych.
Apasze przez niewielki okres czasu byli postrachem paryskich ulic. Brutalni, sprytni i przebiegli dokonywali licznych przestępstw na terenie swoich rejonów. Jednak to nie ich działania, a swoista subkultura nadała im rozgłosu i wprowadziła do legend paryskiej ulicy. Krzykliwy ubiór, szalony taniec, rozrywkowy styl życia spowodował, iż Apasze stali się inspiracją dla kultury masowej oddając ducha Belle epoque.
Tomasz Kosiński
[1] W języku polskim przyjęło się określenie „Apasz” dlatego będę je stosować.
[2] To właśnie od Apaszy chusta noszona na szyi nazywa się apaszką.