Rozpocznę swój tekst od postawienia podstawowych pytań — czy autorytety są nam obecnie potrzebne? Jeśli tak, to dlaczego i jakie? Przyjmę tezę, która zakłada pozytywne odpowiedzi na powyższe dylematy i rozwinę w dalszej części artykułu.
Autorytet czyli „wyrocznia, fachowiec, znawca, mistrz, powaga, arbiter, alfa i omega”.
-
a) ogólnie uznana czyjaś powaga, wpływ, znaczenie;
-
b) osoba, instytucja, doktryna, pismo itp. cieszące się w jakiejś dziedzinie lub w opinii pewnych ludzi szczególnym uznaniem, poważaniem;
Jest to relacja między co najmniej dwiema osobami, z których jedna budzi uznanie drugiej.
Wyróżniono także kilka rodzajów autorytetu: wyzwalający, ujarzmiający, wewnętrzny, zewnętrzny, intelektualny, przełożonego czy moralny. [1]
Autorytety te zwykle przenikają się i nie występują w czystej postaci. Podobnie jak w innych dziedzinach i tutaj myśliciele mają różne stanowiska i inaczej oceniają rolę przewodnika w wychowaniu młodego pokolenia. Jedni nie doceniają go w ogóle, inni natomiast traktują go jako niezwykle ważny czynnik w prawidłowym rozwoju człowieka.
Obecnie, w czasach, kiedy norwidowskie zdanie "ideał sięgnął bruku" jest coraz częściej aktualne, tym bardziej ważne jest znalezienie postaw i wartości, do których warto się odwoływać. Każdy człowiek, a szczególnie młody potrzebuje drogowskazu, punktu odniesienia, kogoś lub czegoś, co mógłby uznać za wyrocznię i uzyskać dzięki temu wsparcie w trudnych chwilach.
Wbrew pozorom idol wcale nie musi być osobą znaną i lubianą, patrząc na współczesnych "artystów - celebrytów" coraz więcej ludzi poszukuje zupełnie innych mentorów.
W pierwszej kolejności nasi najmłodsi uczą się od swoich rodziców, rodzeństwa czy nauczycieli. Wyróżniono kilka cech i zadań, które musi wypełnić dobry wychowawca:
⦁ wdrażać dzieci do obowiązków i ładu społecznego,
⦁ poznać wychowanka,
⦁ słuchać dzieci, obserwować bacznie ich działania,
⦁ stworzyć podopiecznym właściwe warunki rozwoju,
⦁ nie powinien nadużywać zakazów i kar,
⦁ motywować
⦁ dążyć do porozumienia z wychowankami.
W okresie dorastania, dojrzewania, wzorce u ludzi zmieniają się. Rodzice zaspakajają podstawowe potrzeby swoich dzieci: materialne, uczuciowe społeczne. Środowisko rodzinne, rodzice w znacznej mierze kreują osobowość, światopoglądy swoich dzieci. Są oni pierwszymi nauczycielami oraz bohaterami. Jednak w miarę upływu czasu — autorytet rodziców traci na sile, maleje. Zachodzące zmiany dadzą się sprowadzić do trzech momentów:
-kryzysu autorytetu rodziców,
-konfliktu z rodzicami,
-osłabieniem więzi emocjonalnej z nimi.
Widać zatem doskonale, że wychowanie to ciężka i odpowiedzialna praca, która często przerasta zarówno rodziców, jak i szkolnych wychowawców.
U nastolatków pojawia się krytycyzm dotyczący wszystkiego i wszystkich. Zaczynają oni szukać ideałów, nie zawsze zgodnych z tymi, które przekazali im rodzice czy wychowawcy. Pojawiają się napięcia i konflikty w rodzinie, w szkole - często z nauczycielami lub kolegami. Młody człowiek zaczyna poszukiwać i próbować życia. W tym okresie potrzebuje przewodnika - autorytetu, przyjaciela, który zainteresuje się jego przeżyciami, marzeniami, zainteresowaniami. Brak wzorców i przewodników w życiu, konflikty w domu czy szkole często kończą się tragicznie. Młodzi mimo ostrzeżeń starszych popełniają wykroczenia i zaczynają mieć konflikty z prawem. Pojawiają się wagary, narkotyki, alkohol i inne używki. Życie zaczyna być wywrócone do góry nogami, czasami już na starcie swojej egzystencji.
Wszechobecne media lansują bogate osoby, piękne i popularne, a ich biografie przedstawiają jako te warte naśladowania. Bywają to aktorzy, piosenkarze, dziennikarze czy pisarze. Niestety bardzo często ich zachowanie nie powinno być w żaden sposób traktowane jako drogowskaz dla młodego człowieka.
Nie kreuje się ludzi, którzy często ciężką pracą, wyrzeczeniami i wypracowaną wewnętrzną dyscypliną lub swoimi przekonaniami, wartościami dążą do ideałów i dobrych, uczciwych rzeczy.
Podstawowym błędem w rozmowach z młodzieżą w tej sprawie jest narzucanie, niezmiennych od lat nazwisk, które przez ogół społeczeństwa są nazywane właśnie autorytetami, najczęściej należą do nich: Ignacy Paderewski, Jan Paweł II, Adam Małysz, Adam Mickiewicz. Te nazwiska wymieniane są najczęściej według uczniów klas starszych szkoły podstawowej. Może się okazać, że wcale nie będą one uznawane przez młodsze pokolenia za ludzi wyjątkowych. Z drugiej strony w wielu przypadkach mamy do czynienia z autorytetem pozornym, z ludźmi, których tak naprawdę za autorytet uważać nie można. Dlatego też coraz trudniej o prawdziwą wybitną jednostkę. Szczególnie obecnie, kiedy "gwiazdy" szklanego ekranu same mianują się wzorem - występują i głoszą swoje poglądy, jednocześnie odrzucając jakiekolwiek wartości. Zadaniem środowiska narodowego jest zwracanie na to uwagi. Naszym obowiązkiem jest pisanie i edukowanie ludzi, po to, aby wyrastali na samodzielnie myślących Polaków, którzy potrafią odróżnić prawdę i dobro od telewizyjnego fałszerstwa.
Kim zatem powinien być autorytet? Mentorem można nazwać postawę człowieka, wypracowaną najczęściej przez postępowanie, poglądy i wartości, którymi kieruje się w życiu. We współczesnym świecie coraz bardziej uwidacznia się relatywizm moralny, czyli zachwianie hierarchii wartości i wzorców. Młody człowiek jest w świecie bardzo zagubiony. Wpływa na to telewizja, Internet, subkultury, środowisko rówieśników.
Każde dziecko potrzebuje bohatera. Takiego, który pomógłby zbudować zdrowy system wartości. Warto być dla dziecka przewodnikiem, który:
- szanują drugą osobę,
- pielęgnuje zaufanie, którym jest obdarzony,
- potrafi wysłuchać niepokoje, odczucia, wahania,
- potrafi rozmawiać, nie tylko pouczać,
- wyraża własne zdanie, opinie i oceny, ale ich nie narzuca,
- wskazuje, doradza w podejmowaniu decyzji,
- zachęca i dodaje otuchy,
- pozwala ponosić konsekwencje aktywności lub jej braku,
- w swoim stylu życia i zachowaniu realizuje zasady i normy, które głosi,
- wymaga wiele od siebie, ale i od dorastających uczniów.
Ważna jest również osobowość dorosłego, jego mądrość życiowa, postawa, własne zdanie. Przy tym również charyzma i dobry kontakt z młodym człowiekiem.
Autorytetem może być osoba udzielająca się charytatywnie, biegła w wielu dziedzinach, nagradzana ze względu na osiągnięcia, odkrycia czy sukcesy. Musimy pamiętać o tym, że właśnie o tych wzorach musimy rozmawiać z młodymi ludźmi, nie narzucać im swojego zdania, które często automatycznie odrzucają, ale podpowiadać. Zachęcać do szukania odpowiednich idoli. Pamiętajmy, że to wcale nie musi być jedna konkretna postać kreowana przez jakieś środowiska, ale osoby z naszego otoczenia, które swoją postawą prezentują życie godne naśladowania.
Ludzie szukają wyjątkowych postaci - świadczy o tym zainteresowanie tematyką historyczną czy patriotyczną i zwrot ku pamięci o polskich bohaterach. Jeśli już pojawiło się zapotrzebowanie na ludzi, którzy swoją postawą mogą pokazywać, czym warto się kierować w życiu, musimy iść za ciosem i zrobić wszystko, aby ich wartości przetrwały w kolejnych pokoleniach Polaków. Niech to właśnie oni będą ich głosem, a nie Janda, Lis czy Wałęsa.
Adrianna Gąsiorek
Bibliografia:
-
Słownik wyrazów bliskoznacznych pod red. S. Skorupki, Warszawa 1990
-
Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003
-
E. Barura: Emocjonalne uwarunkowania autorytetu nauczyciela, Warszawa 1980
-
M. Błędowska: Autorytet- surowość w granicach taktu, www.vulcan.edu.pl
-
Materiały „Stowarzyszenia Ruch Pomocy Psychologicznej INTEGRACJA”
-
Th. Gordon: Wychowanie bez porażek, Warszawa 1991
-
L. Mellibruda: Autorytet - druga strona medalu, [w:] Remedium - Profilaktyka i promocja zdrowego stylu życia, miesięcznik - maj 1998
* Wyzwalający - ma inspirujący i konstruktywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się uznaniem. Ma on szczególne znaczenie w pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Nauczyciel darzony takim autorytetem mobilizuje do inicjatywy i podejmowania samodzielnych działań, pogłębia u wychowanków odpowiedzialność za własny rozwój.
* Ujarzmiający – wypływa nie z osobistych zalet czy zasług, lecz z wygórowanej ambicji i żądzy władzy. W takim przypadku mamy do czynienia z osobą, która chce bezwzględnie podporządkować sobie wychowanków poprzez stosowany wobec nich przymus zewnętrzny. Cel taki uzyskuje w wyniku wydawania ambitnych zakazów i nakazów, nieustannej i nużącej perswazji nie ma tam miejsca na dyskusję i kompromis.
* Wewnętrzny – polega na dobrowolnej uległości innych osób i gotowości do podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i uznanie. Siła takiego autorytetu na innych tkwi nie tyle w jej sposobach postępowania czy stosowanych przez nią technikach oddziaływań ile w jej cechach charakteru i wartościach, jakie uznaje i konsekwentnie realizuje w życiu na co dzień.
* Zewnętrzny – jest wtedy, gdy podporządkowanie nie jest dobrowolne. Osoba o takim autorytecie wywiera wpływ na innych z racji zajmowania ważnego stanowiska w hierarchii władzy. Autorytet ten jest tożsamy z autorytetem instytucjonalnym, urzędowym lub formalnym.
* Znawczy lub intelektualny - przypisuje się osobie, która odznacza się rozległą i gruntowną wiedzą z pewnej dziedziny. Zasługuje na aprobatę nie z powodu atrakcyjnego przekazywania wiedzy, lecz ze względu na treści w nich zawarte, trafne i rzetelne. Osoba taka cieszy się uznaniem z powodu kompetencji zawodowych(wie więcej od innych i jest wiarygodna w tym co mówi i robi).
* Moralny - najważniejszy z pedagogicznego punktu widzenia. Osoba o takim autorytecie staje się dla innych wzorem postępowania. Stąd niebywała siła wywierania wpływu na sposób myślenia i działania innych. Wychowawcy i nauczyciele cieszący się autorytetem osobistym u dzieci i młodzieży są niezastąpionym czynnikiem w ich prawidłowym rozwoju.