Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) powstały we wrześniu 1942 roku na mocy rozkazu dziennego nr 1/42 wydanego przez dowódcę NSZ- Czesława Janczewskiego (pod tym pseudonimem krył się płk Ignacy Oziewicz) [1]. W skład NSZ weszły głównie organizacje o proweniencji narodowej ale także mniejsze organizacje konspiracyjne: Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) [2], Organizacja Wojskowa Związek Jaszczurczy (ZJ) [3], Narodowo- Ludowa Organizacja Wojskowa, Obóz Narodowo- Syndykalistyczny, Zakon Odrodzenia Polski, Tajne Pogotowie Narodu, Legion Unii Narodów Słowiańskich, rozłamowy z Tajnej Armii Polskiej i Konfederacji Zbrojnej, Organizacja Wojskowa „Wilki”, Polskie Wojska Unijne, Bojowa Organizacja Zbrojna, Bojowa Organizacja Wschód oraz inne organizacje lokalne. [4] Narodowe Siły Zbrojne były konspiracyjną organizacją wojskową, drugą obok Armii Krajowej, stworzoną na wzór wojskowy. Szeregi oraz kadra kierownicza NSZ wywodziła się głównie z przedwojennych organizacji szeroko rozumianego obozu narodowego, czyli Stronnictwa Narodowego (SN), Obozu Narodowo- Radykalnego (ONR), rzadziej Ruchu Narodowo Radykalnego Falanga, który powołał własną organizację. Ciałem kierowniczym NSZ była Tymczasowa Narodowa Rada Polityczna (TNRP), złożona z 40 osób, z której to wybierano 8-osobowe prezydium, w skład którego wchodziło czterech działaczy Stronnictwa Narodowego oraz czterech działaczy Obozu Narodowo- Radykalnego. Na czele prezydium stał przedwojenny poseł, mec. Zbigniew Stypułkowski. W ramach NSZ powołano także pion administracyjny- Służba Cywilna Narodu (SCN), w którym przygotowywano działaczy do objęcia funkcji w aparacie państwowym oraz opracowywano projekty odbudowy polskiego przemysłu oraz struktur państwowych. W ramach pracy SCN wypracowywano program na pierwsze lata po odzyskaniu przez Polskę niepodległości przez Polskę oraz zajmowano się bieżącymi zagadnieniami czasu okupacji, jak np. tajnym szkolnictwem, przygotowywaniem kadr administracyjnych, czy planami odbudowy gospodarczej. [5] Narodowe Siły Zbrojne według różnych szacunków liczyły około 100 000 żołnierzy. [6]
Od początku okupacji trwały rozmowy z kierownictwem Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), później Armii Krajowej, dotyczące obopólnego zjednoczenia struktur. Ze strony NSZ płk Oziewicz był zwolennikiem współdziałania, lecz pod warunkiem zachowania autonomii wewnętrznej przez NSZ. Stworzyło to jednak istotny wydźwięk, gdyż komendant główny AK- gen Stefan Rowecki żądał całkowitego podporządkowania NSZ dowodzonej przez siebie organizacji. Decyzji o scaleniu z ZWZ- AK nie zaakceptowała połowa struktur NSZ, w tym środowisko poznańskiego Stronnictwa Narodowego (tworzące NOW) wywodzące się zwłaszcza z Kalisza. W ramach niescalonej części utworzono w Wielkopolsce X Okręg NSZ (Poznań).
Wielkopolska przed wojną była bastionem szeroko rozumianej „endecji”. Dotychczas istniejące struktury OW ZJ miały, jeśli chodzi o pion wojskowy, charakter w większości szkieletowy, zdominowany przez dobrze rozbudowany aparat wywiadowczy (Wywiad „Zachód” ZJ), tworzony głównie przez przedwojennych członków ONR. Początek tworzenia się Okręgu X można umiejscowić na przełom roku 1942 i 1943 kiedy to doszło do przekształcenia podokręgu kaliskiego NSZ. Okręg określano kryptonimami „Łoś”, „Czeremcha”, „Piwonia”. Okręg składał się od początku do końca okupacji z 27 powiatów: 1. Kalisz, 2. Turek, 3. Koło, 4. Konin, 5. Kępno, 6. Ostrów Wielkopolski, 7. Krotoszyn,
8. Jarocin, 9. Września, 10. Gniezno, 11. Mogilno, 12. Żnin, 13. Wągrowiec, 14. Chodzież,
15. Oborniki, 16. Poznań, 17. Środa, 18. Śrem, 19. Gostyń, 20. Rawicz, 21. Leszno,
22. Kościan, 23. Wolsztyn, 24. Nowy Tomyśl, 5. Międzychód, 26. Szamotuły, 27. Czarnków. W większości przypadków były to struktury szkieletowe. Pierwszym Komendantem był
por. rez./kpt. Władysław Rutkowski „Włodzimierz”, który funkcję tą sprawował do jesieni 1943 roku. Po nim komendantami zostawali kolejno (od jesieni 1943 r.)
ppłk w st. spocz./płk NSZ Edmund Effert ps. „Winiarski Stefan” oraz od listopada 1944 roku kpt. (NN) ps. „Bogusławski”. [7] Ze względów bezpieczeństwa część kierownictwa znajdowała się w Warszawie. Szefem oddziału I oddziału- organizacyjnego był ppor./kpt. NSZ Czesław Wszędybył ps. „Kaliski Wiktor”; wydziałem oświatowo-wychowawczym (VI)
do października 1943 roku kierował Tomasz Pacyński ps. „Wiślak”. W ramach Okręgu wydzielony był Podokręg Kaliski, którego obsada przedstawiała się następująco: komendant podokręgu - ppor. rez./kpt. NSZ Czesław Wszędybył ps. „Wiktor Kaliski”, szef działu legalizacji kierował Henryk Osajda ps. „Michał”/ „Mały” po nim którym funkcję przejął plut. sł. st./chor. NSZ Józef Ławniczak ps. „Jurek Jan”, szefem działu łączności był Adam Olszewski ps. „Czarny”. Obsada Powiatu Kalisz: komendant powiatu Kalisz - ppor. rez./kpt. NSZ Czesław Wszędybył ps. „Wiktor Kaliski”/ „Ziemowit”, komendant miasta Kalisz – Tadeusz Klisiński ps. „Mirosław”. Skład Powiatu Konin: komendant powiatu Konin - Henryk Osajda ps. „Michał”/ „Mały”, po jego aresztowaniu funkcję komendanta powiatu przejął ppor. rez./por. NSZ Roman Brzeziński ps. „Brzoza”, pełniącym obowiązki komendanta był Antoni Studziński ps. „Żubr”, natomiast zastępcą komendanta - Antoni Kurzawa, którego po aresztowaniu zastąpił ppor. rez. /por. NSZ „Bohdan Dziedzic” i później ps. „Dąb” (NN ), natomiast komendantem miasta Konin był Antoni Studziński ps. „Żubr”. Komendantem powiatu Koło był Stefan Grządziela ps. „Teodor”, którego po aresztowaniu zastąpił chor. Florian Zakrzewski „Faraon”. [8]
Okręg X nie przejawiał większej działalności sabotażowej, ani partyzanckiej, co było skutkiem wcielenia tych terenów do III Rzeszy oraz wysiedlenia ludności polskiej. Szczególny nacisk kładziono na wyszkolenie oraz wywiad. Wspomniana wyżej OW ZJ, która posiadała
w swoich strukturach wydział wywiadowczy (Wywiad „Zachód” ZJ) została przejęta przez NSZ, tworząc Wywiad „Zachód” NSZ- ZJ. Związek Jaszczurczy począwszy od 1940 roku systematycznie rozszerzał swoją siatkę, która w latach 1942- 43 objęła tereny Generalnej Guberni i samej Rzeszy Niemieckiej. Tereny te podzielono na okręgi: Berlin, Brandenburgia, Śląsk, Monachium i Bawaria, Westfalia i Zagłębie Ruhry, Hamburg i Brema, Pomorze Wschodnie z Królewcem i Pomorze Zachodnie oraz Gdańsk. Na ziemiach włączonych do Rzeszy Niemieckiej największą aktywność wykazywały ośrodki w Gdyni, Starogardzie Gdańskim, Poznaniu, Łodzi, czy Gnieźnie. [9] Wywiad „Zachód” ZJ-NSZ gromadził materiały o charakterze wojskowym, gospodarczym, zbrojeniowym, komunikacyjnym, o nastrojach wśród ludności cywilnej i żołnierzy na froncie. Do zwalczania agentów Wywiadu ZJ- NSZ niemiecki aparat wojskowo- wywiadowczy powołał specjalną jednostkę Soderkommando- ZJ, która doprowadziła do aresztowania większości agentów, a po ciężkim śledztwie do likwidacji wielu z nich. Wśród nich było wielu Wielkopolan, bądź związanych z ziemią wielkopolską. Specyfika działań Wywiadu nie pozostawiła po sobie wielu dokumentów, stąd ustalenie personaliów większości poległych jest trudne.
W wyniku rozmów scaleniowych pomiędzy TNRP a Komendantem Armii Krajowej powstał rozłam w NSZ, który był skutkiem konfliktu wewnętrznego, w którym ścierały się dwie odmienne drogi co do dalszej działalności. W Okręgu nastąpił rozłam, w którym w całości opowiedziano się za pełniącym obowiązki Komendanta NSZ- AK ppłk. Albinem W. Rakiem ps. „Lesińskim”. Okręg X rozpoczął scalenie 3 maja 1944 roku. W listopadzie 1944 roku na obszarze południowo-wschodniej Wielkopolski Narodowe Siły Zbrojne podporządkowały się strukturom Okręgu Łódzkiego Armii Krajowej. W końcu 1944 roku nastąpił nowy podział terytorialny w NSZ- AK, a Okręg X Poznański na terenach III Rzeszy wszedł w skład Obszaru Zachód. Komendantem Obszaru został mianowany ppłk Zygmunt Reliszko ps. „Kołodziejski”. Komendantem Okręgu Poznańskiego NSZ- AK był mjr/ppłk Jan Poray-Wybranowski
ps. „Radoszcz”. Siedzibą Obszaru (być może także Okręgu Poznańskiego, nie ma na tą chwilę jednoznacznych dowodów na potwierdzenie powyższej tezy) była Częstochowa. Jednak tak jak w przypadku struktur ogólnopolskich, tak i w Wielkopolsce nie wszystkie struktury zgodziły się na scalenie. W lutym 1945 roku pod dowództwem, przedwojennego działacza ONR
z Poznania, płk. Stanisława Kasznicy ps. „Przepona” na terenie Poznania i powiatu poznańskiego niescalona część NSZ utworzyła Okręg II Poznań, o kryptonimie „Armia Polska w kraju zachód”. W przypadku części niescalonej możemy mówić o NSZ- OP, NSZ- ZJ bądź NSZ- ONR (nazwy te w literaturze tematu są stosowane zamiennie). Okręg składał się z około 100 osób zorganizowanych w Obwodach. Zastępcą „Przepony” był Józef Stanisław Wysocki ps. „Białozór”, szefem I Wydziału Sztabu KO do momentu aresztowania był autor „Dziedzictwa Piastów” pchor. Leszek Prorok ps. „Modrzew”, wywiadem kierował Franciszek Krawczykowski ps. „Adam Adamski”. [10] Okręg Poznań nie prowadził działań partyzanckich, skupiając się na działaniach propagandowych, wywiadowczych i ekspropriacyjnych. Okręg Poznański został zlikwidowany rozkazem generała Zygmunta Broniewskiego ps. „Bogucki”, który nakazał włączenie resztek Okręgu do struktur Okręgu Warszawskiego. Ponadto w 1945 roku począwszy od lipca do września nastąpiły liczne aresztowania, które doprowadziły do rozbicia struktur Okręgu, który mimo prób reaktywacji przez kpt. Józef Wysoki, nie został już odtworzony, skutkiem czego działalność całkowicie zawieszono w 1946 roku. [11] Stanisław Kasznica nakazał ocalałym członkom działalność w ramach Armii Polskiej (AP) w Kraju.
W sierpniu, po wyjeździe na Zachód komendanta głównego NSZ mjr./gen. bryg. NSZ Zygmunta Broniewskiego, Kasznica został p.o. komendanta głównego NSZ, stając się ostatnim Komendantem Głównym NSZ. Od końca 1946 roku Kasznica był także kierownikiem Komitetu Politycznego OP.
Oddzielną strukturą wchodzącą w skład Narodowych Sił Zbrojnych był Inspektorat Ziem Zachodnich, kryptonim „Czereśnia”, „Tygrys”, „Buk”, „Lilia”, który powstał na bazie istniejącej wcześniej Komendy Ziem Zachodnich OW ZJ. Inspektorat stworzył własny Sztab, operując i działając na poziomie wyższym od Okręgu, będąc od niego niezależnym. Pierwszym Inspektorem IZZ został wywodzący się z NOW płk. Stanisław Thiel ps. „Przemysław”, powstaniec wielkopolski, oficer rezerwy i polityk Stronnictwa Narodowego. Inspektor IZZ kontrolował działalność Okręgów Poznańskiego, Pomorskiego, Łódzkiego, Śląskiego
i Częstochowskiego. [12] W pracach IZZ pomagali min. członek Organizacji Polskiej (OP) i jeden z głównych ideologów polityki zachodniej NSZ- ppor./ kpt. Lech Karol Neyman [13] oraz kpt./ mjr. Tadeusz Boguszewski ps. „Wacław III”, oboje wywodzili się jeszcze z OW ZJ.
Warto zaznaczyć iż staraniem Thiela wprowadzono do użytku „Podręcznik dowódcy plutonu strzeleckiego”, w którym uwzględniono walki w obszarze miejskim, działania partyzanckie oraz omówiono różne rodzaje broni. „Przemysław” zmarł nagle 9 października 1943 roku. Jego funkcję objął mjr. dypl./ ppłk Edmund L. Michalski ps. „Morawski”. W ramach IZZ planowano powstanie powszechne, a oddziały zmobilizowane w ramach Inspektoratu miały tworzyć
2. Armię.
Warto powrócić do wyżej wspomnianego Lecha Karola Neymana, przedwojennego działacza Młodzieży Wszechpolskiej i Obozu Narodowo Radykalnego, który stał się głównym ideologiem „myśli zachodniej” NSZ w okresie konspiracji. Główne dzieło pt. „Szaniec Bolesławów” autorstwa Lecha Karola Neymana wydano nakładem Biblioteki Szańca
w październiku 1941 roku. Jako konspiracyjny kamuflaż nosiła ona obwolutę książki Marii Rodziewicz pt. „Byli i będą”, wydanej w Katowicach, nakładem Instytutu Polskiego w 1938 roku.[14] Publikacja składała się z siedmiu rozdziałów, które opisywały kolejno historię terenów zachodnich o których traktuje książka; warunki geograficzne; stosunku gospodarcze; demografię i etnografię oraz strategię. Powstanie tej publikacji wiązało się z poleceniem Komitetu Wykonawczego OP skierowanego do L. K. Neymana, który miał napisać książkę poświęconą tematyce ziem zachodnich (będącą rozwinięciem programu „zachodniego” NSZ). [15] W książce tej autor zwrócił szczególną uwagę na kwestię granicy zachodniej oraz ziem zachodnich, wpisując się w programowe koncepcje (stając się później głównym punktem) myśli zachodniej sformułowanej przez środowisko „Szańca”. Lech Karol Neyman, podjął się w niej wnikliwej analizy polityczno- historyczno- gospodarczej zachodnich terenów zajmowanych obecnie przez Niemców, a będących według niego odwiecznym dziedzictwem Piastów. Deklaracja NSZ jako główny punkt stawiała za cel zdobycie granic zachodnich na Odrze i Nysie Łużyckiej (program ten swój zaczątek miał w pracach grupy OW ZJ). Niemcy mając rozeznanie w działalności NSZ na odcinku ziem wielkopolskich, pisali w raportach sporządzonych na potrzeby Gestapo iż NSZ rozwinęły swą wojskową organizację prawie na całe terytorium byłego państwa polskiego, szczególnie jednak skoncentrowane były na lewym brzegu Wisły. Ich bataliony i samodzielne kompanie stanowiły najistotniejsze siły powstańcze obok AK. Szeregi NSZ składają się z żołnierzy wyszkolonych w oparciu o jasne, idealistyczne podstawy, którzy albo przed wojną działali w jednej z grup narodowych, albo politycznie
i bojowo sprawdzili się w czasie tragedii września 1939 r. lub w podziemnej walce z Niemcami. Treści planowanych broszur były formułowane na spotkaniach wewnętrznych OP.
W ramach Okręgu nie prowadzono działalności wydawniczej, a funkcjonowanie propagandy ograniczano do kolportażu prasy centralnej. Oprócz „Szańca” [16] kolportowano także „Na zachodnim Szańcu”, „Placówkę” [17] oraz „Polską Informację Prasową” [18]. Rozprowadzano także prasę związaną z organizacją wojskową Stronnictwa Narodowego- Narodową Organizacją Bojową (NOB). [19] Warto wymienić tu kilka tytułów prasowych NOB, której nakłady sięgały często kilku tysięcy wydrukowanych egzemplarzy. Do głównych tytułów należała „Polska Narodowa”, z nakładem do 7 000 egzemplarzy, wydawano również „Biuletyn Narodowy”, „Naród w walce”, „Jedność” oraz „Wiadomości radiowe”. Jako, że obie organizacje wywodziły się z tego samego pnia ideowego a członkowie organizacji często znali się z okresu przedwojennego, wymiana prasy przebiegała sprawnie i płynnie. Zdarzały się także sporadyczne kolportaże związanej z SN „Walki”.
Powojennym epilogiem działalności NSZ na terenie Wielkopolski były pojedyncze grupki i oddziały jak min. oddział Narodowych Sił Zbrojnych „Burza”, który operował na terenie powiatu wągrowieckiego i obornickiego, lecz w większości były to rozbite i nieliczne oddziały i grupy. Ziemie wielkopolskie były szczególnie trudne dla działalności konspiracyjnej, ze względu na administracyjne włączenie w skład III Rzeszy oraz skoncentrowane administracyjnie wysiłki okupanta mające na celu wewnętrzne rozbicie spójności społecznej tych ziem. Obok NSZ i ww. wspomnianej Narodowej Organizacji Wojskowej na terenie Wielkopolski działało sporo mniejszych organizacji o proweniencji narodowej, co z kolei było wynikiem przedwojennego doświadczenia na arenie walk politycznych, kiedy obóz narodowy znajdujący się w opozycji budował swoje struktury oparte także o działania tajne. Już w latach 30 XX wieku perspektywa zagrożenia militarnego ze strony Niemiec, jak i kulturalnej ekspansji niemieckiego kulturkampfu była obecna już we wczesnej działalności politycznej Romana Dmowskiego, który określając fundamenty na których oparł ideologię ruchu narodowego, wpisał do niego na stałe antyniemieckie nastawienie. Kierunek propagandy antyniemieckiej wiązał się z kwestiami terytorialnymi, czyli chęcią odzyskania ziem zachodnich, uważanych przez narodowców za rdzennie polskie. Mimo specyfiki ziem wielkopolskich i dostosowanych do nich działań oraz struktur, sprawa „ziem zachodnich” była mocno akcentowana
w perspektywie ogólnopolskich działań i postulatów Narodowych Sił Zbrojnych.
Jan Piasecki
Rys. 1. Pieczęć powiatu kaliskiego NSZ z 1943 roku.
[1] Z dniem dzisiejszym obejmuję dowództwo Narodowych Sił Zbrojnych, w skład których weszły dotychczas niezależnie pracujące w kraju organizacje wojskowe o charakterze narodowym. [w: M. J. Chodakiewicz, W. J. Muszyński, L. Żebrowski, Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942- 1944, Lublin- Warszawa 2014, s. 53]. Warto przytoczyć także treść organizacyjnego rozkazu nr 15/ 42: Z dniem dzisiejszym zostało utworzone Dowództwo Narodowych Sił Zbrojnych. Dowództwo to dysponuje wszystkimi organizacjami wojskowymi organizowanymi dotychczas przez różne ugrupowania o charakterze narodowym. Dowodzenie oddziałami Armii Narodowej będzie stopniowo przejęte przez to dowództwo. Do czasu otrzymania odnośnych rozkazów zostaje zachowana dotychczasowa droga służbowa. [w: ibidem, s. 53].
[2] 13 października 1939 roku w Warszawie na posiedzeniu członków Komitetu Głównego i Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego powołano do życia organizację wojskową podporządkowaną Stronnictwu Narodowemu. Początkowo funkcjonowała ona pod nazwą Armia Narodowa, od 1 lipca 1941 roku jako Narodowa Organizacja Wojskowa. Na pierwszego komendanta organizacji został zaocznie wyznaczony gen. dyw. Marian Żegota- Januszajtis, ale na skutek aresztowania funkcję tą powierzono por. rez. Aleksandrowi Demidowicz-Demideckiemu ps. „Aleksander”. Nadzór nad Narodową Organizacją Wojskową sprawował Wydział Wojskowy Zarządu Głównego Stronnictwa Narodowego, podlegały mu sprawy polityczne, personalne i finansowe. Natomiast w pozostałych kwestiach, jak struktura organizacyjna, wywiad, szkolenie itp. posiadała wobec SN pełną autonomię.
[3] 14 października 1939 r. w Warszawie, postanowieniem grupy działaczy OP, którzy w konspiracji przyjęli nazwę Grupy Szańca, powołano do życia Organizację Wojskową Związek Jaszczurczy (OW ZJ). Związek Jaszczurczy miał charakter organizacji wojskowej, do której celów należała dywersja, oraz rozwijany z sukcesami wywiad (Wywiad „Zachód” ZJ), który w latach 1939- 1942 zdobywając wiele cennych informacji stał się groźnym przeciwnikiem dla machiny wojennej III Rzeszy. Polityczną i kierowniczą zwierzchność nad ZJ sprawowała Grupa Szańca (OP). Grupa Szańca/ OP nastawiona negatywnie do organizacji podziemnych tworzonych pod patronatem działaczy obozu sanacyjnego podjęła na początku wojny, rozmowy z działaczami Stronnictwa Narodowego, których celem było połączenie wysiłku obu organizacji i stworzenie jednolitych struktur narodowego podziemia.
[4] M. Gniadek- Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942- 1947, Warszawa 2017, s. 53.
[5] S. Kasznica, Piastowy szlak. Projekt konstytucyjny Grupy Szańca, Warszawa 2014, s. 197.
[6] W. Pobóg-Malinowski, Najnowsza Historia Polityczna Polski, t. 3, Kraków 2004, s. 356.
[7] https://poznan.ipn.gov.pl/pl7/aktualnosci/112184,Narodowe-Sily-Zbrojne-w-Wielkopolsce.html, dt. dostępu: 01.05.2021.
[8] https://poznan.ipn.gov.pl/pl7/aktualnosci/112184,Narodowe-Sily-Zbrojne-w-Wielkopolsce.html, dt. dostępu: 01.05.2021; M. Gniadek- Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942- 1947, Warszawa 2017, s. 181.
[9] B. Chrzanowski, Związek Jaszczurczy i Narodowe Siły Zbrojne na Pomorzu 1939- 1947, Toruń 1997, s. 19; 30; 45.
[10] M. Gniadek- Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942- 1947, Warszawa 2017, s. 226.
[11] https://poznan.ipn.gov.pl/pl7/aktualnosci/112184,Narodowe-Sily-Zbrojne-w-Wielkopolsce.html, dt. dostępu: 01.05.2021; M. Gniadek- Zieliński, Narodowe Siły Zbrojne 1942- 1947, Warszawa 2017, s. 226.
[12] Red. T. Siemiątkowski, M. Szymański, Zeszyty do historii Narodowych Sił Zbrojnych, Zeszyt VI, Montreal- Warszawa, s. 87.
[13] R. Sierchuła, Historia człowieka myślącego Lech Karol Neyman (1908- 1948), biografia polityczna, Warszawa 2013, s. 98.
[14] Ibidem, s. 99.
[15] Ibidem, s. 99.
[16] Dwutygodnik pt. „Szaniec” był oficjalnym organem prasowym przedwojennego Obozu Narodowo Radykalnego w konspiracji. Początkowo był wydawany jako wspólne pismo Stronnictwa Narodowego i ONR, lecz w wyniku do dziś nie wyjaśnionego konfliktu, gazeta została całkowicie przejęta przez środowisko byłego ONR, później występującego od tytułu pisma pod nazwą Grupy „Szańca”. Początki pisma sięgają listopada 1939 roku, pierwszy numer według zachowanej numeracji ukazał się najprawdopodobniej na początku grudnia. Hasłem pisma, które mieściło się na pierwszej stronie pod jego nazwą były słowa generała Jakuba Jasińskiego: „Nie dbaj o to, żeś w ciężkie kajdany się dostał. Gdy lud rzekł, chcę być wolnym!- zawsze taki został.” „Szaniec” zaczęto wydawać jako tygodnik, lecz od marca 1941 roku stał się dwutygodnikiem, pierwsze numery były wydawane w formacie A4, na powielaczu.
[17] Organ Wsi Polskiej, redaktorem której był Stefan Nowicki. Pismo miało na celu propagowanie ideologii Grupy „Szańca” w terenie wiejskim, prezentując w prosty i trafiający do polskiego chłopa przekaz programowy. Treść tego pisma koncentrowała się głownie na zagadnieniu gospodarki rolnej oraz ziemi, w które wpleciona została propaganda antyniemiecka odwołująca się do tych zagadnień.
[18] Redaktorem Polskiej Informacji Prasowej był Mirosław Ostromęcki. „PIP” był tygodnikiem, który ukazywał się od stycznia 1940 roku do marca 1944 roku. Pismo była rozprowadzane wśród działaczy OP, Służby Cywilnej Narodu oraz redakcji innych wydawnictw Grupy „Szańca”.[18] Tygodnik służył jako przekaźnik programowy Grupy „Szańca”, segregując informacje według tematyki wojskowej, gospodarczej, politycznej i prasowej. Na jego łamach publikowano wiele cennych materiałów, pochodzących głównie z nasłuchu radiowego.
[19] W. J. Muszyński, W walce o Wielką Polskę. Propaganda zaplecza politycznego Narodowych Sił Zbrojnych (1939- 1945), Warszawa 2000, s. 182.