Norbert Wasik - Rola USA w międzynarodowych instytucjach finansowych cz. I

W niniejszym opracowaniu, które z uwagi na swoją obszerność zostało podzielone na dwie części, znajdzie się krótki rys historyczny kształtowania się Stanów Zjednoczonych Ameryki (USA) oraz przyczyn, które spowodowały – ocierający się wprost o imperializm – wzrost znaczenia i potęgi tego kraju na arenie międzynarodowej. Natomiast druga część niniejszej pracy, która notabene ujrzy światło dzienne w kolejnym numerze pisma „Szturm”, stanowić będzie o kilku najważniejszych na świecie organizacjach finansowych, genezie ich powstania, zadaniach, kompetencjach i głównych, najważniejszych członkach. Końcowy rozdział tej części to próba ustalenia roli, jaką odgrywają Stany Zjednoczone Ameryki Północnej w tych organizacjach i jaki mają wpływ tym samym na kształtowanie się sytuacji finansowo-gospodarczej na świecie.

Krótki rys historyczny powstania USA i wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej po zakończeniu I i II Wojny Światowej

            Stany Zjednoczone Ameryki (z j. angielskiego USA – United States of America), są krajem na mapach świata o stosunkowo niedługiej historii, która swój początek miał dosyć burzliwy.

Wraz z „odkryciem” u schyłku XV wieku przez Krzysztofa Kolumba terenów dzisiejszych obu Ameryk, na ziemie te (tj. zarówno Amerykę Północną, jak również Amerykę Południową oraz otaczające je zewsząd wyspy) z czasem zaczęli napływać kolonizatorzy, w głównej mierze pochodzący z Hiszpanii, Anglii i Francji oraz Holandii¹. W późniejszym zaś okresie czasu, a mianowicie z końcem XIX i początkiem XX wieku byli to Niemcy oraz osoby zamieszkujące tereny będące pod zaborami Prus, Rosji, czy Austrii, w tym Polacy.

      W pierwszej kolejności zasiedlenia miały miejsce u wybrzeży Ameryki Północnej (głównie Brytyjczyków i Francuzów), które rozpoczęły się na początku XVII wieku. W ich wyniku w drugiej połowie XVIII wieku istniało w Ameryce Północnej 13 kolonii angielskich (New Hampshire, Massachusetts, Connecticut, New York, New Jersey, Pennsylvania, Delaware, Maryland, Virginia, North Carolina, South Carolina, Georgia, Rhode Island)².

Jednakże prowadzona, głównie przez metropolię w Londynie polityka ograniczania rozwoju gospodarczego powstałych kolonii, traktujących je jedynie jako źródło wszelkiego rodzaju surowców oraz zbytu produkowanych w Europie towarów z czasem doprowadziła do wybuchu konfliktu kolonialnego z Londynem³. Pod koniec XVIII wieku przekształcił się on już w otwartą wojnę, trwającą od 1775 roku do 1783 roku, zwaną wojną o Niepodległość Stanów Zjednoczonych⁴. Dnia 4 lipca 1776 roku podczas Kongresu Kontynentalnego w Filadelfii, przedstawiciele 13 zaangażowanych w konflikt kolonii, ogłosili „Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej”⁵. Głosiła ona przede wszystkim niepodległość wszystkich stanów oraz prawo do ustanawiania wszelkich aktów państwowych, wypowiadania wojny i zawierania pokoju przez dawne kolonie angielskie w Ameryce Północnej⁶. Jej autorami byli Thomas Jefferson, John Adams, Benjamin Franklin, Robert Livingston i Roger Sherman, nazwani przez kolonistów Ojcami Założycielami. Kolonie zostały poparte militarnie przez Francję, Hiszpanię oraz Holandię. W wojnie o niepodległość Stanów Zjednoczonych brali udział także Polacy, m.in. Tadeusz Kościuszko i Kazimierz Pułaski⁷. Wojnę zakończył traktat pokojowy podpisany w Paryskim Wersalu w 1783 roku⁸, w jego wyniku Stany Zjednoczone Ameryki uzyskały status niepodległego państwa, uznany przez Anglię. Francja zaś otrzymała niejako rekompensatę szereg posiadłości w Afryce i Indiach, Hiszpania zaś Minorkę i Florydę. W roku 1787 amerykanie jako pierwsi na świecie ogłosili swoją Konstytucję, która oparta jest na trójpodziale władzy⁹. 

      Kolejne lata historii USA niosą za sobą głównie wzmacnianie swojego stanu posiadania, rozwój gospodarczy oraz konflikty wewnętrzne z tym związane. Wśród najważniejszych wydarzeń tamtych czasów, mających silny wpływ na kształtowanie się obecnej sytuacji i znaczenia Stanów Zjednoczonych Ameryki należy wymienić¹⁰:

- próbę zbrojnego przywrócenia statusu kolonialnego USA, który wybuchł w roku 1812 pomiędzy Amerykanami, a Brytyjczykami, a zarzewiem którego był spór powstały na tle ogłoszonej przez kraje Europy blokady kontynentalnej Zjednoczonego Królestwa i zatarg o pogranicze amerykańsko-kanadyjskie. Konflikt ten nie przyniósł żadnej ze stron korzyści, jednakże istotnym w nim była zdecydowana przewaga militarna armii USA, co w przyszłości pomogło zbudować, do dziś funkcjonujący mit o niezwyciężonym charakterze amerykańskiej armii,

• 1821 – uzyskanie Florydy,

• 1845 – przyłączenie Teksasu,

• 1846 – uzyskanie Oregonu,

- wybuch wojny domowej tzw. „wojny secesyjnej” w okresie od 1861 roku, trwającej do 1865 roku, pomiędzy stanami USA wchodzącymi w skład tzw. Unii (Północ), a Konfederatami (Południe) o niepodległość Południa, którego przyczyną były m.in. różnice na tle niewolnictwa, a którego zwolennikami byli konfederaci¹¹,

- 1867 – zakup od Rosji Alaski.

      W XIX wieku powierzchnia USA wzrosła sześciokrotnie. Wzrastała również liczba ludności, stanowiąc w roku 1790 w trakcie pierwszego spisu 3,9 mln. ludności, by już 60 lat później, tj. 1850 roku wynieść 23,2 mln¹².

      Obowiązujące zasady polityczno-ustrojowe USA, oparte o uchwaloną Konstytucję skutkować zaczęły gwałtownym rozwojem, tego stosunkowo młodego kraju. Powszechne prawo wyborcze dla białych i liczne wolności polityczne zachęcały innych Europejczyków, którzy nie widzieli przyszłości dla siebie na starym kontynencie, do ich napływu na tereny rozwijającego się kraju. Rosła tym samym emigracja z Europy, głównie z Niemiec i Irlandii¹³.

      Kolejne lata od zakończenia konfliktu „domowego” to nieustanny rozkwit USA. Rósł wówczas przemysł. Do terytorium dołączone zostały kolejne obszary, w tym Nowy Meksyk, suwerenna uprzednio Oklahoma i Arizona. Rozwinięto połączenia kolejowe, łącząc m.in. brzegi obu oceanów. Swoje fortuny powiększali tacy potentaci gospodarczy jak rodziny A. Carnegie, J.P. Morgan, J.D. Rockefeller, czy C. Vanderbilt¹⁴. 

      Wybuch w Europie I Wojny Światowej początkowo nie zaangażował USA w bezpośrednią walkę. Pozwolił jednak w początkowej jej fazie na dalszy okres prosperity tego kraju. Teren działań zbrojnych, jaki ogarnął wówczas Europę, stał się dla Ameryki, a przede wszystkim dla przedsiębiorców i fabrykantów, ogromnym rynkiem zbytu produkowanych w USA wszelkiej maści towarów, niezbędnych z punktu widzenia zwalczających się na kontynencie stron. Tym samym pierwsze lata I Wojny Światowej dla USA, to trzymanie się zasady nie interweniowania, robienia interesów i próba nieudolnego godzenia stron konfliktu. Jednakże w chwili ogłoszenia przez Niemcy nieograniczonych, podwodnych działań wojennych, USA w obawie o swoje własne interesy nie mogły już przyglądać się z boku tym działaniom i dnia 6 kwietnia 1917 roku wypowiedziały Niemcom wojnę. W efekcie przystąpienia do niej Stanów Zjednoczonych Ameryki, konflikt zakończył się zwycięstwem tzw. Państw Ententy (Rosja, Wielka Brytania i Francja) w roku 1918 i ustanowieniem nowego porządku geopolitycznego Europy¹⁵.

      Niewątpliwie należy podkreślić, że USA na pierwszym tak globalnym światowym konflikcie zbrojnym wzbogaciła się znacznie, sprzedając zwaśnionym stronom chociażby broń. To wówczas znaczenie zaczął mieć dolar amerykański i giełda amerykańska, kształtujące gospodarki światowe do dnia dzisiejszego. Ameryka wyrastała na najpotężniejsze państwo świata pod względem gospodarczym, politycznym i zbrojnym. Jednakże nic nigdy nie jest nikomu dane na zawsze. Powoli następował okres stagnacji i recesji, której ostatecznym wyrazem okazał się tzw. „czarny czwartek”, tj. dzień 24 października 1929 roku, kiedy to doszło do krachu na giełdzie w Nowym Jorku, wieszczący ogólnoświatowy kryzys z gospodarce. Koniec i początek lat trzydziestych XX wieku to wzrost bezrobocia w USA (również w Europie) oraz znaczny spadek produkcji przemysłowej¹⁶.  

      Wyciągając wnioski z kryzysu, wybrany na urząd Prezydenta Stanów Zjednoczonych w roku 1933 Franklin Delano Roosevelt, zaproponował politykę tzw. „New Deal”, czyli nowego ładu ekonomicznego, którego podłożem było m.in. odejście od liberalizmu, przejęcie kontroli nad bankami, wdrożenie programu robót publicznych, wzmocnienie upadających przedsiębiorstw poprzez pomoc pożyczkową państwa oraz wprowadzenie dopłat do produkcji rolniczej. Roosevelt hołdował również polityce izolacji USA w zakresie polityki zagranicznej, której wyrazem był brak angażowania się w Ameryki w konflikty zbrojne, przede wszystkim europejskie. Ta neutralność prysła jednak, po ataku na bazę morsko-lotniczych sił zbrojnych USA w Pearl Harbor na Hawajach floty Cesarstwa Japońskiego, które miało miejsce 7 grudnia 1941 roku. Uderzenie to spowodowało włączenie się Ameryki Północnej do II Wojny Światowej, której wybuch nastąpił 1 września 1939 roku wkroczeniem wojsk Rzeszy Niemieckiej na terytorium Polski¹⁷. Po wypowiedzeniu zaś wojny przez Hitlera Ameryce, USA uwikłane zostały również działania na kontynencie europejskim. Stały się także głównym graczem w rozmowach pokojowych, dotyczących przyszłego ładu światowego, po zmierzającemu ku końcowi okresie konfliktu II Wojny Światowej z lat 1939-1945¹⁸. 

      W dniach od 28 listopada do dnia 1 grudnia 1943 roku w Teheranie, Prezydent USA - F.D. Roosevelt, Premier Wielkiej Brytanii - W. Churchill i Przywódca ZSRR - J. Stalin dokonali uzgodnień, co do dalszych działań wojennych wobec hitlerowskich Niemiec oraz losów powojennej Europy i Polski¹⁹. W Teheranie doszło do pierwszego, aczkolwiek nieostatecznego podziału powojennej Europy. Ostateczne rozmowy miały miejsce u schyłku konfliktu wojennego, tj. w Jałcie na półwyspie Krymskim. Rozpoczęły się one 4 lutego 1945 roku. W trakcie trwania tej konferencji doszło do podjęcia szeregu uchwał w sprawach już omówionych w Teheranie, ustalono środki zmierzające do jak najszybszego zakończenia wojny i podziału Niemiec na strefy okupacyjne: aliancką (której „udziałowcem” miały stać się USA) i sowiecką.

      Tak oczekiwane przede wszystkim przez ludność cywilną zakończenie zmagań wojennych, w które włączyły się również Stany Zjednoczone, nastąpiły faktycznie z końcem lata roku 1945 wraz z zakończeniem konfliktu USA i ZSRR z Japonią, którego zwieńczeniem było podpisanie 2 września tegoż samego roku, na amerykańskim pancerniku „Missouri”, kapitulacji przez Japonię²⁰. Po wojnie, której kosztami dla Stanów Zjednoczonych były wyłącznie w mojej ocenie straty ludzkie w osobach walczących żołnierzy oraz zniszczenie bazy w Pearl Harbour, USA wyrosły na potęgę polityczną i przemysłową świata. Wojna niosła wprawdzie śmierć i zniszczenie, jednakże również zyski związane z rozwojem przemysłu militarnego i towarzyszącym mu handlem. Zauważyć również należy, że największe spustoszenia wojna pozostawiła w Europie. To zrujnowany stary kontynent potrzebował pomocy i wsparcia tak rozwiniętego gospodarczo już wówczas kraju, jak Stany Zjednoczone. Pozycja USA na świecie była niekwestionowana, tak samo jak niekwestionowana stała się pozycja Związku Radzieckiego.

            Z czasem w krajach kapitalistycznych zaczęto zauważać konieczność zawiązania współpracy na kanwie monetarnej, mającej – przynajmniej w teorii – zapobiegać zarówno ogólnoświatowym kryzysom finansowo-gospodarczym oraz wspierające rozwój innych krajów. Kooperacja ta miała w gruncie rzeczy dotyczyć wsparcia, czyt. uzależniania pieniężnego, oferowaną przez najbardziej rozwinięte kraje globu, państwom rozwijającym się. Tym samym, przy dużym współudziale i zaangażowaniu USA powstały organizacje finansowe o znaczeniu międzynarodowym takie, jak: Międzynarodowy Fundusz Finansowy, czy Bank Światowy. Ale o tym nieco szerzej w kolejnej numerze pisma…

Norbert Wasik – dumny mąż i ojciec. Absolwent Kolegium Jagiellońskiego - Toruńskiej Szkoły Wyższej. Manager związany z sektorem FMCG. Publicysta, działacz społeczny i narodowo-radykalny. Biegacz amator i fan długich dystansów, pasjonat historii, gór, górali i góralszczyzny. Idealista, romantyk i pragmatyk w jednej osobie, entuzjasta innowacji i nowych technologii.

     Przypisy:

1. M. Szczaniecki, Powszechna historia państwa i prawa, Wydawnictwa Naukowe PWN, W-wa 1994r., s. 324.

2. Ibidem, s. 324.

3. Ibidem, s. 325.

4. Ibidem, s. 325.

     5 Ibidem, s. 325.

6. M. Szczaniecki, op. cit., s. 326.

7. www.encykopedia.pwn.pl [on-line]. Stany Zjednoczone. Dostęp w World Wide Web: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Stany-Zjednoczone-Historia;4383840.html

8. Ibidem.

9. M. Szczaniecki, op. cit., s. 327.

10. www.encykopedia.pwn.pl [on-line]. Stany Zjednoczone. Dostęp w World Wide Web: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Stany-Zjednoczone-Historia;4383840.html

11. www.encykopedia.pwn.pl [on-line]. Wojna secesyjna. Dostęp w World Wide Web: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/wojna-secesyjna;3997512.html

12. www.encykopedia.pwn.pl [on-line]. Stany Zjednoczone. Dostęp w World Wide Web: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Stany-Zjednoczone-Historia;4383840.html

13. Ibidem.

14. Ibidem.

15. Ibidem.

16. Ibidem.

17. W. Roszkowski, Historia Polski 1914-1991, Wydawnictwa Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 88.

18. www.encykopedia.pwn.pl [on-line]. Stany Zjednoczone. Dostęp w World Wide Web: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Stany-Zjednoczone-Historia;4383840.html

19. W. Pronobis, Polska i świat w XX wieku, Editions Spotkania Wydanie 4, Warszawa, wydanie 4, s. 294.

20. Pod redakcją M. Bankowicza, Historia polityczna świata XX wieku, Wydawnictwo UJ, Kraków 2004, s. 19.