Genezy powstania Obozu Narodowo Radykalnego należy szukać nie tylko w drugiej połowie XIX w., kiedy to tworzyły się zręby polskiego nacjonalizmu, ale głównie w schyłkowym okresie zaborów, oraz końcu I wojny światowej, kiedy to kształtowało swoją postawę patriotyczną i obywatelską tzw. „pokolenie niepodległości”. Swoje piętno na młodzieży tamtego okresu odcisnęła wojna światowa oraz szczególnie rewolucja bolszewicka i późniejsza wojna 1920 roku, kiedy to większość z nich stanęła oko w oko ze wschodnim najeźdźcą, który od tamtego momentu stał się zagrożeniem nie tylko fizycznym, ale za sprawą zaszczepionej idei komunizmu, także wrogiem ideologicznym. Dla większości z nich zmagania na froncie wschodnim były pierwszą próbą i pierwszą walką w której wzięli udział, stykając się z bolszewickim okrucieństwem i terrorem. Z drugiej zaś strony, na świeżo utworzonej granicy zachodniej ciągle żywa była pamięć o niemieckiej okupacji i kulturkampfie, który przez lata swojej indoktrynacji skazywał na wymazanie ze społecznej świadomościwszystkiego co polskie, wynaradawiając tradycyjnie polską ludność zachodnich ziem. Oba te doświadczenia zaciążyły na późniejszej postawie młodych narodowców. Nie przypadkiem Jan Mosdorf na łamach narodowo- radykalnej „Sztafety” napisał iż […] Dzieci okresu burzy uczą się szybciej.[1]
Po odzyskaniu niepodległości młodzież z entuzjazmem włączyła się w odradzające się życie kulturalne, społeczne i akademickie. Wzrastało także zainteresowanie organizacjami politycznymi, które zaczęły zdobywać coraz większe wpływy szczególnie wśród studentów, dzieląc ich na lewicę, prawicę, zwolenników demokracji, czy innych prądów ideowych i politycznych. Jednakże tym co pchnęło polskie życie polityczne na nowe tory był zamach majowy dokonany przez Józefa Piłsudskiego.[2] Wydarzenie to stało się impulsem dla młodzieży związanej z obozem narodowym, która od tego momentu poczęła radykalizować swoje działania i postulaty odrodzenia polskiej polityki w myśl narodowych ideałów. Czerpała ona głównie z rodzimych wzorców, czyli pism Romana Dmowskiego, Jana Ludwika Popławskiego, Adama Doboszyńskiego, czy Zygmunta Balickiego, którzy prezentowali ówczesną tzw. „starą szkołę” polskiego nacjonalizmu.[3] Z wielką chęcią spoglądano także na zachód, w stronę rodzących się w Europie ruchów narodowo- radykalnych, takich jak włoski faszyzm, belgijski rexizm, falangistowska Hiszpania, czy rumuński Legion św. Michała Archanioła. Do zagranicznych pisarzy, którzy wywarli szczególny wpływ na młode pokolenie można zaliczyć Gilberta K. Chestertona, Mikołaja Bierdajewa, Charlesa Maurrasa, Corneliou Codreanu, Leona Degrella. Wszystkie te zewnętrzne i wewnętrzne czynniki miały swoje odzwierciedlenie w politycznym dojrzewaniu młodych narodowców, którzy w ciągu tych kilku lat od odzyskania przez Polskę niepodległości krystalizowali swoje poglądy i postulaty, przygotowując się do samodzielnej działalności politycznej.
Proces kształtowania się ruchu narodowo- radykalnego, w tym Obozu Narodowo Radykalnego, który powstał w latach 30 XX wieku dojrzewał przez lata w szeregu organizacji narodowych powołanych przez mentora i twórcę nowoczesnego polskiego nacjonalizmu- Romana Dmowskiego. Pierwszym tworem politycznym o narodowym programie było powstałe pod koniec XIX w. Stronnictwo Narodowo- Demokratyczne (SND), które postulowało rozwijanie świadomości narodowej Polaków (szczególnie wśród chłopów i robotników), pracę organiczną, oraz budowę jedności narodowej. Po odzyskaniu niepodległości SND przekształcone zostało w Związek Ludowo- Narodowy (ZLN), który kontynuował postulaty pracy u podstaw oraz uświadamiania jak najszczerszych kręgów polskiego społeczeństwa. Swoje działania ZLN oparł na demokratycznych oraz parlamentarnych rozwiązaniach ustrojowych panujących w ówczesnej Rzeczpospolitej.[4]
Z tzw. „endecją” związki ideowe, oraz personalne posiadał szereg organizacji o charakterze charytatywnym, edukacyjnym, czy samopomocowym.[5] Wpływy te były szczególnie widoczne na wsi i w małych miasteczkach, gdzie z inicjatywy lokalnych działaczy narodowych powstawały grupy organizujące życie kulturalne, pomoc społeczną, czy chociażby przy współpracy z klerem katolickimi chóry kościelne, świetlice, oraz koła kobiet.[6] W naturalny sposób poglądy polityczne związanych z obozem narodowym działaczy, którzy dzięki swojej pozycji społecznej, czy z racji wykonywanego zawodu, oddziaływali na coraz szersze kręgi społeczeństwa, stając się wiodącą siłą polityczną w ówczesnej Rzeczpospolitej. Powyższa działalność były kontynuowaną i z powodzeniem stosowaną przez narodowców pracą organiczną. Jednakże rewizję dotychczasowych form działania przystosowanych do demokratycznego ustroju ówczesnej Rzeczpospolitej przyniósł rok 1926. Tak jak w przypadku młodych obozu narodowego, tak i dla Romana Dmowskiego zamach stanu dokonany w tym roku przez Józefa Piłsudskiego był impulsem do zmiany kursu, oraz metod działania obozu narodowego. Stąd powołanie w 1926 roku Obozu Wielkiej Polski (OWP), który miał stać się dla młodzieży organizacją, w której znajdą ujście ich dynamiczne i radykalne poglądy. Było to celowe zamierzenie Dmowskiego, mającego nadzieję, że dopływ nowych, młodych ludzi zaktywizuje starsze pokolenie endeckie i doprowadzi do ewolucji dotychczasowych metod działania w kierunku dostosowania do panujących realiów dyktatury zaprowadzonej przez Józefa Piłsudskiego.[7] Obóz Wielkiej Polski był pomyślany jako ponadpartyjny ruch społeczny, który miał jednoczyć jak najszersze kręgi społeczne, stając się płaszczyzną konsolidującą i spajającą różne grupy polityczne, szczególnie z środowisk narodowej prawicy oraz organizacji centrowych. Min. stąd wynikał brak jednoznacznego potępienia rządów sanacyjnych, oraz rozwiązań ustrojowych, czyli parlamentaryzmu. Ponadto, według Dmowskiego, OWP miało stać się kuźnią, która miałaby dostarczać przyszłych działaczy politycznych mających wcielać w życie ideał państwa narodowego, oraz stanowić liczącą się siłę polityczną, zarówno na wewnętrznej, jak i międzynarodowej scenie politycznej.[8] Z perspektywy czasu można śmiało stwierdzić iż OWP stał się tworem, w którym młodzi skondensowali swój dynamizm, oraz gotowość do czynu, całkowicie dominując jej struktury, co przyczyniło się do konfliktu ze starszym pokoleniem tzw. „starej szkoły endeckiej”.[9]
Czy połączenie obu żywiołów- zahartowanej i doświadczonej w dotychczasowej działalności grupie endeckiej oraz wkraczających na scenę młodych, można nazwać ewolucją zachodzącą w łonie ruchu narodowego? Według mnie była to znacząca rewolucja, która zerwała z wykształconym w XIX w. pozytywistycznym ujęciem nacjonalizmu.[10]Novum wprowadzonym przez młodych działaczy było ścisłe zespolenie wiary katolickiej z programem narodowym. Uważali oni iż […] Jesteśmy katolikami nie tylko dlatego, że Polska jest katolicka, bo gdyby nawet była muzułmańska, prawda nie przestała by być prawdą, tylko trudniejszy i boleśniejszy byłby dla nas, Polaków dostęp do niej. Jesteśmy katolikami nie tylko dlatego, że doktryna katolicka lepiej rozstrzyga trudności a dyscyplina konflikty, ani dlatego, że imponuje nam organizacja hierarchiczna Kościoła zwycięska przez stulecia, ani dlatego wreszcie, że Kościół ocalił i przekazał nam w spuściźnie wszystko to, co w cywilizacji antycznej było jeszcze zdrowe i nie spodlone, ale dlatego, że wierzymy, iż jest Kościołem ustanowionym przez Boga.[11] Trzeba jednak zauważyć, że już w latach 20 XX w. Roman Dmowski w publikacji pt. „Kościół, Naród, Państwo” uważał, iż Kościół Katolicki powinien odgrywać znaczącą rolę w życiu Polaków, a podstawy wiary katolickiej powinny być wyznacznikiem moralnym świadomego narodu[12], lecz było to, jak w przypadku francuskiego twórcy nacjonalizmu- Charlesa Maurrasa, raczej instrumentalne postrzeganie Kościoła Katolickiego, jako instytucji hierarchicznej o niewzruszonych zasadach mających być solidną podporą dla kręgosłupa moralnego narodu polskiego.[13] Ten pogląd „młodzi” poddali rewizji zmieniając to instrumentalne traktowanie religii katolickiej na jeden z podstawowych czynników determinujących większość z ich postulatów. Według „młodych” „[…] Odrodzenie, wyjście z dzisiejszej epoki błądzenia może nastąpić przez rewolucyjny zwrot ku wartościom bezwzględnym, z których pierwszymi w hierarchii jako cele najwyższe są: Bóg i Naród”.[14] Praca i służba dla narodu, była drogą prowadzącą do Boga, czyli do zbawienia. Zdaniem Mariana Reutta, katolicyzm miał mieć prawo do regulowania i określania zasad życia społecznego i gospodarczego. Uważał on iż Ustrój polityczny […] musi być jeszcze jednym węzłem więcej jednoczącym człowieka z Bogiem, dającym ludzkiemu życiu metafizyczną głębię.[15]
Ważną rolę w zewnętrznej formie działalności młodych odgrywały wspomniane już wyżej modne wzorce zachodnie oraz zapożyczenia z europejskich prądów totalistycznych. Czerpiąc z włoskiego modelu partii faszystowskiej, jak i modnego wtedy trendu uniformizującego członków zachodnich partii prawicowych, działacze Obozu także postanowili wprowadzić mundury wśród swoich członków. Na umundurowanie działacza OWP składała się jasna koszula (koloru piaskowego), pas skórzany, granatowe spodnie oraz czarne buty i granatowy beret. Dokładna instrukcja dotycząca ubioru była opublikowana w wydanym w Poznaniu Okólniku nr. 57b., który został udostępniony członkom organizacji.[16] Kolejnym zewnętrznym przejawem zachodnich zapożyczeń był gest pozdrowienia wykonywany między członkami OWP. Pozdrawiano się tzw. „salutem rzymskim”, który wywodząc się z faszystowskich Włoch, notabene będąc zapożyczeniem z tradycji antycznego Rzymu, szybko stał się ogólnoeuropejskim pozdrowieniem partii prawicowych.[17] Podziw dla zachodnich form faszystowskich okaże się jednak już w latach 30 echem przeszłości, minioną młodzieńczą fascynacją, choć zewnętrzne formy jak mundur oraz salut pozostaną nadal w użytku.[18] Te zmiany w połączeniu z dynamizmem i ruchliwością młodych działaczy OWP zrywały z dotychczasowym ustabilizowanym i konserwatywnym programem ZLN oraz poglądami większości starszych działaczy. Warto jednocześnie zauważyć, że sam Dmowski krytykował niesprawność działań ZLN, które coraz częściej przybierały odcień liberalny, a ich zachowawczość i skłonność do kompromisów przywiązana była w pełni do procedur demokratyczno- parlamentarnych.[19] Duch ówczesnych czasów sprzyjał radykalnym i dynamicznym działaniom, które uosabiali w sobie „młodzi”. Według Dmowskiego młodzież była tym środowiskiem, które dobrze rokuje na przyszłość, a jej naturalnie nabyte młodzieńcze ideały, wykształcenie oraz umiejętność pracy grupowej powinny stać się motorem napędowym reform, które zachodziły w łonie obozu narodowego.[20] Program „młodych” zawierał wiele nowych i zaktualizowanych postulatów, takich jak solidaryzm społeczny, akcenty socjalne, możliwość równorzędnego studiowania dla młodzieży ze środowisk wiejskich i robotniczych, a także szeroki dostęp do kształcenia powszechnego szczególnie na terenach wiejskich. W szeregach OWP na początku lat 30 swoje szlify zdobywali tacy działacze jak Henryk Rossman[21], Jan Mosdorf[22], Jan Jodzewicz[23], Tadeusz Fabiani[24] i wielu innych. Od tego momentu miało minąć kilka lat do kolejnej znaczącej zmiany w obozie narodowym, której zapewne wtedy jeszcze sam Dmowski nie przewidywał.
W związku z coraz większą aktywnością struktur obozowych oraz wzrastającymi wpływami jakie OWP zdobywało wśród społeczeństwa, władze sanacyjne zaostrzyły represje i cenzurę wobec działaczy Obozu. Skutkiem tych działań była jeszcze większa radykalizacja i zaostrzenie walki między władzą sanacyjną a narodowcami. Ton rywalizacji politycznej nadawały bojówki młodych, które radykalnie zareagowały na terror sanacyjny, wcielając swoje antyrządowe postulaty w czyn, czego efektem były liczne bójki i manifestacje antyrządowe. Jednakże trzeba pamiętać o tym, że rozwiązania siłowe, nie były czymś wyjątkowym w tamtym okresie, ponieważ młodzież studencka z każdej ze stron sceny politycznej, chętnie stosowała przemoc wobec konkurencji. Swoją bojówkę posiadała również partia rządząca, a był nią Związek Strzelecki, popularnie nazywany „Strzelcem”.[25] Kulminacyjnym punktem, zaostrzającej się walki politycznej był 28 marca 1933 roku, kiedy to rząd postanowił zdelegalizować Obóz Wielkiej Polski. Uzasadnieniem tej decyzji była „działalność kolidująca z kodeksem karnym i nakazami władz państwowych przez stałe inspirowanie ekscesów i zaburzeń, podsycanie nienawiści partyjnej i rasowej, urządzanie demonstracji i zgromadzeń z wyraźnym zamiarem podburzania ludności przeciwko władzom państwowym”. Wobec zaistniałej sytuacji Roman Dmowski i kierownictwo OWP stanęli przed dylematem jak rozdysponować młodzież, która posmakowała już samodzielności i nabrała doświadczenia na arenie walk politycznych, a jednocześnie utrzymać jedność i spójność organizacyjną. Wybór padł na legalnie działające struktury Stronnictwa Narodowego (SN), w ramach których utworzono autonomiczne Sekcje Młodych, których kierownikiem i organizatorem został Tadeusz Bielecki.[26] Jednakże powołanie Sekcji Młodych okazało się tymczasowym rozwiązaniem, które chwilowo rozładowało problem zniecierpliwionej młodzieży. W większości rejonów kraju młodzież wcielona w szeregi SN pomimo początkowych zgrzytów wewnątrzorganizacyjnych przyczyniła się do większej dynamiki działań Stronnictwa, o co dbali zresztą starsi działacze dążąc do podporządkowania sobie młodych i wzięcia ich pod swoją kontrolę. Mimo to młodzi stopniowo zaczęli się wyłamywać z szeregów SN i otwarcie występować przeciwko polityce władz Stronnictwa. Największe rozmiary konflikt przybrał w Poznaniu i Warszawie.[27]
Oleś Wawrzkowicz
[1] https://pl.wikiquote.org/wiki/Jan_Mosdorf, 16.06.2019.
[2]W. J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo Radykalny w latach 1934- 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011, s. 19.
[3]Roman Dmowski, Jan Ludwik Popławski, oraz Zygmunt Balicki, byli założycielami Ligi Narodowej, powstałej w wyniku przekształcenia z Ligi Polskiej. Liga była pierwszą organizacją polskiego ruchu narodowego, stając się protoplastą tworzącej się ówcześnie ideologii polskiego nacjonalizmu. Liga jako cel stawiała sobie kształtowanie nowoczesnego narodu polskiego, oraz utworzenie jednolitego narodowo państwa. Będąc w opozycji do socjalistów, oraz potępiając rewolucję, negowała walkę klasową. Działania Ligi były długofalowe, postawione na pracę organiczną. Wynikały one z poczucia własnej misji dziejowej jaką do spełnienia miał według nich naród polski.
[4]Jeden z głównych twórców polskiego nacjonalizmu Jan Ludwik Popławski uważał w tekście „Nasz demokratyzm” iż „[…] w programie naszym kierunki narodowy i demokratyczny zlewają się w jedną organiczną całość.”[w:] J. L. Popławski, Wybór pism, Wrocław 1998, s. 119.
[5]M. J. Chodakiewicz, J. Mysiakowska- Muszyńska, W. J. Muszyński, Polska dla Polaków! Kim byli i są polscy narodowcy, Poznań 2015, s. 139. Określenie „endecja” było popularnie stosowanym określeniem szeroko pojętego obozu narodowego, a wywodziło się z nazwy Narodowa Demokracja.
[6]Ibidem, s. 139.
[7]W. J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo Radykalny w latach 1934- 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011, s. 30.
[8]„Wielka Polska Katolicka”, czyli państwo narodowe, które według broszurki „Co każdy młody Polak wiedzieć powinien”, jest państwem groźnym dla wrogów, a sprawiedliwym dla wszystkich Polaków, w którym będzie rządził wyłącznie naród polski. Wielka Polska opierać się musi na zasadach moralności katolickiej i zapewnić wszystkim Polakom możność pracy. [A. Meller, P. Tomaszewski, Życie i śmierć dla Narodu. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat30 XX wieku, Warszawa 2011, s. 77]. Ponadto według narodowców ustrój narodowy ma charakteryzować się hierarchizacją społeczną i karną dyscypliną.
[9]Metody tzw. „starych endeków”, czyli działaczy Narodowej Demokracji, którzy swoją działalność zaczynali pod koniec XIX i na początku XX wieku, były według „młodych” przestarzałe i nieprzystosowane do realiów ówczesnego życia politycznego. Szczególnie raziło „młodych” przywiązanie do rozwiązań parlamentarnych, oraz zachowawczość i kompromisowość działaczy endeckich.
[10]W XIX-wiecznym nacjonalizmie jednym z głównych punktów programowych aspekt rasowy i etniczny, który często był określany przez tezy darwinizmu społecznego. Tym co wyróżniało pozytywistycznie ujęty nacjonalizm było przekonanie iż głównym polem walki między narodami było nieustanne ścieranie się na arenie politycznej między narodami o prawo do przetrwania. Idea XIX w. zakładała przede wszystkim etniczną wspólnotę krwi przez co często prowadziło do postulatów rasistowskich, oraz szowinistycznych.
[11]J. Mosdorf, Wczoraj i jutro. Biblia narodowego radykalizmu, Warszawa 2012, s. 151.
[12]„Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości, zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu.”
[13]Charles Maurras w dziele pt. „Jestem Rzymianinem” uważał iż „Kościół katolicki, Kościół porządku – to były dla nas synonimy do tego stopnia, że mówiliśmy „książka katolicka”, by powiedzieć „książka piękna, klasyczna, napisana zgodnie z rozumem powszechnym i wielowiekowym obyczajem cywilizowanego świata”. Maurras podobnie jak Dmowski przez większość życia był osobą wątpiącą, raczej luźno powiązaną z dogmatami wiary Kościoła Katolickiego. To co szczególnie łączyło obie te postacie to nawrócenie na łożu śmierci.
[14]A. Meller, P. Tomaszewski, Życie i śmierć dla Narodu. Antologia myśli narodowo-radykalnej z lat30 XX wieku, Warszawa 2011, s. 105.
[15]A. Meller, Ku „Nowemu Średniowieczu”. Myśl społeczno- polityczna Mariana Reutta w latach 30. XX wieku”, Warszawa 2011, str. 24.
[16]R. Dobrowolski, W. J. Muszyński, Szczerbiec Chrobrego i symbolika polskiego ruchu narodowego w latach 1926- 1939, „Glaukopis” 2011- 2012 nr. 23-24, s. 98-99.
[17]Gest ten wykonywany był przez szeroko pojętą europejską prawicę, od francuskich monarchistów z Action Francaise, poprzez zwolenników portugalskiego dyktatora Salazara, aż po żydowską organizację Betar (Brit Trupeldor). W latach 30 XX w. „salut rzymski” został przyjęty także przez działaczy Stronnictwa Narodowego, a później przez Obóz Narodowo Radykalny, RNR Falanga, jak i inny organizacje prawicowe.
[18]W. J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo Radykalny w latach 1934- 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011, s. 31. O faszyzmie pisał także Jan Mosdorf, który stwierdził, że członkowie ONR nie są ani […] faszystami, ani hitlerowcami, przede wszystkim dlatego, że jesteśmy ruchem czysto polskim, nie potrzebujemy obcych wzorów. Nie uważamy się za faszystów ani za hitlerowców również dlatego, że oba te ruchy mają wiele wad, a nawet grzechów, którymi obarczać się nie chcemy. Nie są to wzory, które chcielibyśmy naśladować.
[19]J. Mysiakowska- Muszyńska, W. J. Muszyński, Architekt Wielkiej Polski. Roman Dmowski 1864- 1939, Warszawa 2018, s. 281.
[20]Ibidem, s. 282.
[21]Henryk Rossman- urodzony 24 grudnia 1896 r. w Warszawie. Radca prawny, adwokat. W czasie wojny polsko-bolszewickiej służył w artylerii. W okresie studiów był działaczem Młodzieży Wszechpolskiej, a później Stronnictwa Narodowego i Obozu Wielkiej Polski. Przywódca tajnego ONR. Osadzony w 1933 roku przez obóz rządzący w Berezie Kartuskiej, gdzie nabawił się problemów zdrowotnych. W 1936 poważnie zachorował, narzekając na częste bóle nerek. Zmarł w lutym 1937 na skutek uremii.
[22]Jan Mosdorf- urodzony 17 maja 1904 r. w Warszawie. Publicysta, doktor filozofii. Działacz Młodzieży Wszechpolskiej, Obozu Wielkiej Polski i jeden z liderów Obozu Narodowo Radykalnego. Po rozwiązaniu ONR, współpracował z tygodnikiem społeczno-kulturalnym „Prosto z mostu”. W czasie wojny schwytany przez Niemców i osadzony najpierw na Pawiaku, a później zesłany do niemieckiego obozu koncentracyjnym Auschwitz gdzie został w 1943 roku zamordowany.
[23]Jan Jodzewicz- urodzony 18 maja 1898 r. W czasie wojny 1920 roku walczył na froncie wschodnim. W czasie studiów związał się z Młodzieżą Wszechpolską, której został przewodniczącym rady naczelnej w latach 1923- 25. Był kierownikiem tzw. dzielnicy warszawskiej Obozu Wielkiej Polski, a od 1931 roku członkiem Wydziału Wykonawczego Obozu Wielkiej Polski, z ramienia którego kierował organizacją warszawską. Należał do twórców OP/ ONR. Całą wojnę spędził w niemieckim oflagu. Zmarł na emigracji w Londynie w 1985 roku.
[24]Tadeusz Fabiani- urodzony w 1907 r. Polski prawnik, w 1930 roku mianowany redaktorem naczelnym czasopisma „Prawo”. Był także prezesem Rady Konstytucyjnej Bratniej Pomocy Studentów Uniwersytetu Warszawskiego. W okresie studiów zaangażował się w działalność Młodzieży Wszechpolskiej, oraz później w prace Obozu Wielkiej Polski. W 1934 roku wszedł do grona założycieli ONR. W czasie wojny zaangażował wstąpił do Związku Jaszczurczego. Został aresztowany przez Niemców pod koniec marca 1940 i uwięziony na Pawiaku. Rozstrzelany w masowej egzekucji w końcu czerwca 1940 roku.
[25]Związek Strzelecki był paramilitarną organizacją utworzona w 1910 roku we Lwowie. W latach 1919- 1939 organizacja promująca wychowanie fizyczne, oraz pro obronne. Ściśle związana z Józefem Piłsudskim, Podlegała Ministerstwu Spraw Wojskowych.
[26]M. J. Chodakiewicz, J. Mysiakowska- Muszyńska, W. J. Muszyński, Polska dla Polaków! Kim byli i są polscy narodowcy, Poznań 2015, s. 164.
[27]W. J. Muszyński, Duch młodych. Organizacja Polska i Obóz Narodowo Radykalny w latach 1934- 1944. Od studenckiej rewolty do konspiracji niepodległościowej, Warszawa 2011, s. 47.