Na kongresie w 1907 roku Henri Vaugeois stwierdził „nie jesteśmy rojalistami sentymentalnymi, jesteśmy rojalistami rewolucyjnymi”[i]. Mimo stwierdzenia przez Maurrasa, iż naród nie jest słowem rewolucyjnym. Według niego naród to tradycja[ii]. Pamiętał on jednak, by zaznaczyć w późniejszych pracach, że „nie wszyscy nasi mistrzowie byli na prawicy” oraz, że celem AF było „połączenie synów jakobinów z synami szuanów”[iii].
Charles Maurras był pierwszym nacjonalistą, który odrzucił wszystkie idee Rewolucji Francuskiej. Jednak odrzucenie werbalne tych idei nie oznaczało wyzwolenia się z tej intelektualnej tradycji. Doceniał patriotyzm Dantona i Carnota oraz dostrzegał zasługi Rewolucji dla upowszechnienia się patriotyzmu w szerokich masach[iv].
Z perspektywy czasu identyfikujemy Action Francaise jako organizację skrajnie prawicową. Sprawa jest jednak bardziej złożona. Początki organizacji nie były prawicowe, jej założyciele wyszli ze skrajnej lewicy i przeszli na prawą stronę sceny politycznej. Zachowując przy tym istotne elementy myślenia i mentalności lewicy. W momencie powstania AF, spośród dwunastu założycieli jedynie Maurras był monarchistą. Oficjalnie chciano jedynie „odnowić Francję republikańską”[v]. Maurice Pujo wyraźnie nawiązuje do tradycji jakobińskiej. Uważa, że esencją Rewolucji Francuskiej jest pojęcie narodu, jej ideologią miał być nie liberalizm, lecz lewicowy nacjonalizm[vi]. Jacques Paugam, doszedł do wniosku, że z prawicą tradycyjną łączyły AF hasła patriotyczne, obrona armii, niechęć do parlamentaryzmu, jednak Henri Vaugeois i Maurice Pujo nie należeli do starej prawicy. Action Francaise miało wizję nowego państwa opartego na nowej interpretacji idei Rewolucji Francuskiej , postrzeganej jako dzieło nacjonalistyczne, które trzeba dokończyć likwidując liberalny system. AF interpretuje dziedzictwo Rewolucji Francuskiej w duchu nacjonalizmu, postrzegając to dziedzictwo jako połączenie skrajnej lewicy i prawicy, idei socjalnych i silnego państwa, przeciwko liberalnemu centrum, które wynaturzyło rewolucyjne idee[vii].
Równie charakterystyczne były koncepcje społeczno-ekonomiczne młodej AF. Postrzegana była ona jako romantyczny ruch przeciwko kapitalizmowi[viii]. Maurras pisał, że AF jest to organizacja „nacjonalistyczna z pewną skłonnością do socjalizmu”[ix]. Dochodziło nawet do cytowania Marksa na łamach Action francaise jako poparcie dla idei antykapitalistycznych[x]. Zdaniem Jeana Rivaina w socjalizmie błędna nie jest idea egalitaryzmu, lecz reformistyczna zasada parlamentaryzmu[xi]. AF chciała przejąć robotników z rąk socjalistów i zaproponować im integrację ze wspólnotą narodową za pomocą socjalnej i korporacyjnej monarchii[xii]. Warto wspomnieć, że AF chętnie nawiązywało współpracę ze środowiskami „żółtych” związków zawodowych(Jaunes), gdzie promowali socjalizm samorządowy[xiii]. Współpracowali również z syndykalistami, czego owocem miało być wspólne pismo, jednak pomysł upadł w wyniku konfliktów personalnych[xiv]. W środowisku AF zaczyna pojawiać się ideologia monarchistyczno-socjalna. Ruch ten na początku XX wieku prowadzi długie kampanie przeciwko społecznemu konserwatyzmowi, liberalizmowi i kapitalizmowi[xv].
Kluczową kwestią jest jednak sprawa monarchizmu. Zwrot ku rojalizmowi wynikał z kwestii klęski Deroulede’a, z klęski wiary, że naród powstanie aby rozpędzić zdrajców-dreyfusardów. Widząc tę klęskę nawet najbardziej zagorzały republikanin Vaugeois zrozumiał, że Francja potrzebuję silnego i prawdziwego przywódcy. Nie był to wtedy jeszcze król, co najwyżej dyktator.[xvi]. Na przeszkodzie monarchizmu stały lewicowe korzenie AF. Monarchizm wydawał się negacją idei rewolucyjnej, monarchia wydawała się nienacjonalistyczna. Problemem byli również Bourboni. Nawet Maurrasmiał wątpliwości czy można ich nazwać dynastią francuską, poza tym nacjonalizm stał w opozycji do ich władzy. Trudno było sobie wyobrazić monarchię nieszlachecką i nieklerykalną, spełniającą interesy klasy średniej i proletariatu[xvii]. Ideologia jakobińskiego i socjalnego nacjonalizmu była działaczom AF bliska. Zaznaczano, że monarchizm jest wymogiem politycznym, a nie kwestią sentymentu oraz, że postulowana monarchia nie ma nic wspólnego z „rządem szlachty i księży”[xviii]. Działaczom AF zarzucano wręcz ignorancję w kwestiach rojalistycznych. Podobno przywódcom AF zdarzały się takie lapsusy, jak tytułowanie w korespondencji Pretendenta mianem „Jego Eminencja”(Monseigneur) zamiast „Wasza Wysokość”(Monsieur). Można to jednak poczytać jako pewną formę sympatii, mogli pójść drogą swoich ideologicznych poprzedników i stosować formę analogiczną do „obywatel Capet”[xix]. Maurras stwierdził wprost „królestwo jest rzeczą ludzką, a nie boską”[xx]. Żadna ideologia i religia nie leżą u źródeł monarchizmu AF, to nacjonalizm jest źródłem monarchizmu. Nacjonaliści żyjący przez tyle lat w nienawiści do monarchizmu, nie są monarchistami z serca i uczucia lecz z powodów utylitarnych[xxi]. Formuła monarchistyczna została uznana za najlepszą dla kraju i tylko dlatego ci nacjonaliści są rojalistami.
Wraz z pojawieniem się AF na scenie politycznej nastało przewartościowanie pojęć. Pojawił się nowy ruch kontrrewolucyjny i nacjonalistyczny zarazem. Tradycja monarchistyczna i jakobińska zawarły syntezę. Idea skrajnej lewicy połączyła się z ideą tradycjonalistyczną.
Antoni Tkaczyk
[i] Cyt. za:J. Paugam: L’aged’ordumaurrassisme, Paris 1971, s.343.
[ii] Ch. Maurras: Leschefssocialistes pendant la guerre, Paris 1918, s. 30.
[iii]Idem: La contre-revolutionspontanee, Lyon 1943, s. 57.
[iv] A. Wielomski: Nacjonalizm francuski 1886-1940. Geneza, przemiany i istota filozofii politycznej, Warszawa 2007, s. 203.
[v] Ch. Maurras: Au signe de Flore, Paris 1931, s. 91.
[vi]A. Wielomski: Nacjonalizm francuski 1886-1940…, s. 186.
[vii]J. Paugam: L’aged’or…, s.19-22.
[viii] G. Guy-Grand: La PhilosophieNationaliste, Paris 1911, s. 183.
[ix] M. Barres, Ch. Maurras: Republiqueou le roi. CorrespondanceinediteentreBarres et Maurras(1888-1923), Paris 1970, s.207.
[x]A. Wielomski: Nacjonalizm francuski 1886-1940…, s. 188.
[xi] J. Rivain: Lessocialistesantidemocrats, „AF”, 01.03.1907.
[xii]A. Wielomski: Nacjonalizm francuski 1886-1940…, s. 189.
[xiii] Ibidem, s. 191.
[xiv] Ibidem, s. 193.
[xv] Ibidem, s. 194.
[xvi] Ibidem, s. 196.
[xvii]J. Paugam: L’aged’or…, s.112-113.
[xviii]A. Wielomski: Nacjonalizm francuski 1886-1940…, s. 199.
[xix] Ibidem, s. 201.
[xx] Ibidem, s. 475.
[xxi] Ibidem, s. 477.